O ile dopuszczalność przelewu wierzytelności istniejącej w chwili zawierania umowy cesji nie budzi żadnych wątpliwości i jej dopuszczalność wynika wprost z artykułu 509 Kodeksu Cywilnego:
§ 1. Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.
§ 2. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.
o tyle na gruncie obowiązujących przepisów niejasna pozostawała dopuszczalność przelewu wierzytelności przyszłej. Z jednej strony przelew takiej wierzytelności rodził pewne wątpliwości prawne, a z drugiej strony był naturalną potrzebą obrotu gospodarczego, przejawiającą się zwłaszcza w zakresie umów przelewu na zabezpieczenie (np. szeroko stosowanego przelewu praw z tytułu polisy ubezpieczeniowej).
W doktrynie i orzecznictwie zasadniczo dopuszczano możliwość przelewu wierzytelności przyszłej, tj. takiej która w chwili zawarcia umowy przelewu (cesji) jeszcze nie istnieje (np. warunkowej lub terminowej) z zastrzeżeniem, że ich zbycie nie odbywa się na podstawie art. 509 Kodeksu Cywilnego, a jedynie w wyniku odpowiedniego stosowania wyrażonej w nim normy prawnej. Większe kontrowersje dotyczyły natomiast tego, czy przelew takiej wierzytelności stanowi czynność o podwójnym skutku (zobowiązująco – rozporządzającym, co jest zasadą w polskim porządku prawnym), czy też stanowi jedynie czynność zobowiązującą, a co za tym idzie wymaga dokonanie kolejnej czynności przenoszącej wierzytelność (rozporządzającej), już po jej definitywnym powstaniu. Jak łatwo się domyślić, wymaganie dokonania dodatkowej czynności rozporządzającej, powodowałoby znaczne utrudnienie w zakresie obrotu takimi wierzytelnościami.
Pierwszym znaczącym głosem judykatury w tym zakresie, była uchwała Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1997 roku, sygn. III CZP 45/97, w której Sąd Najwyższy stwierdził, iż: „Przelew wierzytelności przyszłych dostatecznie oznaczonych może nastąpić zarówno w drodze umowy, którą ma na względzie art. 510 § 2 KC (umowy przelewu czysto rozporządzającej), jak i umowy, której dotyczy art. 510 § 1 KC (umowy zobowiązująco-rozporządzającej).” SN wskazał również, że nie ma powodów do niestosowania w takim przypadku art. 510 §1 KC, wymagałoby to bowiem zawierania dodatkowego porozumienia przenoszącego własność wierzytelności i jedyną racjonalną przesłanką przemawiającą za dokonywaniem dwóch czynności, byłaby potrzeba oznaczenia wierzytelności przyszłej. Skoro jednak to oznaczenie nastąpiło już w umowie cesji, umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności w zasadzie przenosi tą wierzytelność na nabywcę z chwilą jej powstania.
Stanowisko to zostało ugruntowane w późniejszym orzecznictwie, tytułem przykładu wskazać można:
a) wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2015 roku, sygn. I CSK 642/14, zgodnie z którym: „Skoro do przelewu wierzytelności przyszłej stosujemy odpowiednio przepisy o przelewie, to oznacza, że na nabywcę wierzytelności przyszłej przechodzą wszystkie prawa, które przysługiwały uprawnionemu z takiej wierzytelności. Uprawniony (wierzyciel) z wierzytelności przyszłej ma ukształtowane już roszczenie do dłużnika o spełnienie świadczenia. Roszczenie to przysługuje mu już od chwili gdy w umowie stron zostało ono skonkretyzowane. Natomiast skonkretyzowanie tego roszczenia zostaje odroczone do czasu gdy spełnione zostaną warunki, od których uzależniono możliwość żądania spełnienia świadczenia przez wierzyciela.(…)”; oraz
b) wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 czerwca 2018 roku, sygn. VII AGa 339/18, zgodnie z którym: „Jeżeli strony nie postanowiły inaczej, przelew wierzytelności przyszłej jest czynnością o skutku zobowiązująco-rozporządzającym, z tym że skutek rozporządzający następuje dopiero w chwili oznaczenia wierzytelności (art. 509 KC). W związku z tym tylko strony umowy przelewu mogłyby postanowić, że cesjonariusz nabędzie wierzytelność dopiero w momencie, kiedy zajdzie zdarzenie, od którego zależy wymagalność roszczenia o zapłatę. W przeciwnym razie cesjonariusz nabywa wierzytelność przyszłą w chwili zawarcia umowy przelewu. Konsekwencją tego stanowiska jest, że z chwilą zrealizowania stanu faktycznego uzasadniającego powstanie wierzytelności – wierzytelność ta wchodzi do majątku cesjonariusza. Nigdy, nawet na tzw. sekundę jurydyczną, nie staje się natomiast składnikiem majątku cedenta.”
Podsumowując, w świetle przytoczonych wypowiedzi judykatury, cesja wierzytelności przyszłej jest dopuszczalna i następuje z chwilą powstania wierzytelności przyszłej. Jeśli strony nie postanowiły inaczej, czynność ma skutek zobowiązująco – rozporządzający (jest dokonywana jedną czynnością), a wierzytelność powstaje w majątku cesjonariusza, nie wchodząc nawet na chwilę w skład majątku cedenta. Z punktu widzenia skuteczności samej umowy cesji wierzytelności, przy jej konstruowaniu, należy zwrócić szczególną uwagę na dokładny opis wierzytelności przyszłej stanowiącej przedmiot umowy.
