Prowadzenie działalności gospodarczej w sposób zrównoważony to nie tylko strategia marketingowa i zabieg zwiększający konkurencyjność na rynku. Niektórzy przedsiębiorcy już teraz – w szczególności spółki notowane na giełdzie – a inni już niebawem będą musieli sprostać określonym wymogom prowadzenia działalności gospodarczej, jeśli chodzi na przykład o raportowanie w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz kształtowanie łańcuchów dostaw.
ESG (ang. environmental, social, governance) to zbiór przepisów i reguł odnoszących się do zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw i obejmuje kontrolę podmiotu w 3 obszarach tematycznych takich jak:
E – environmental – środowisko,
S – social) – kwestie społeczne i
G – corporate governance – ład korporacyjny.
Cel przemian, o których mowa powyżej, jest jeden – realizacja Agendy 2030 przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ i realizacja Europejskiego Zielonego Ładu. Dodatkowo sygnatariusze Porozumienia paryskiego z 2016 r. zobowiązali się do wdrażania Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzonej w Nowym Jorku 9.05.1992 r. i dążenia do intensyfikacji globalnej odpowiedzi na zagrożenie związane ze zmianami klimatu, w kontekście zrównoważonego rozwoju i wysiłków na rzecz likwidacji ubóstwa, między innymi poprzez:
a) ograniczenie wzrostu średniej temperatury globalnej do poziomu znacznie niższego niż 2°C powyżej poziomu przedindustrialnego oraz podejmowanie wysiłków mających na celu ograniczenie wzrostu temperatury do 1,5°C powyżej poziomu przedindustrialnego, uznając, że to znacząco zmniejszy ryzyka związane ze zmianami klimatu i ich skutki;
b) zwiększenie zdolności do adaptacji do negatywnych skutków zmian klimatu oraz wspieranie odporności na zmiany klimatu i rozwoju związanego z niską emisją gazów cieplarnianych w sposób niezagrażający produkcji żywności oraz
c) zapewnienie spójności przepływów finansowych ze ścieżką prowadzącą do niskiego poziomu emisji gazów cieplarnianych i rozwoju odpornego na zmiany klimatu.
Unia Europejska przygotowała unikalne w skali światowej regulacje mające na celu zharmonizowanie dążeń jej członków do osiągnięcia powyższych celów. Dla podmiotów gospodarczych wiąże się to z szeregiem wyzwań związanych z podjętymi już działaniami w Unii Europejskiej, w skład których wchodzą między innymi ustanowione nowe obowiązki:
1) raportowania w zakresie zrównoważonego rozwoju zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z 14.12.2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju – dalej CSRD,
2) wyzwania dla zarządów w ramach organizacji przedsiębiorstw (ład korporacyjny, równouprawnienie, zarządzanie ryzykiem),
3) zbieranie, opracowywanie i przetwarzanie danych związanych z czynnikami ESG,
4) przestrzeganie art. 18 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z 18.06.2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniającego rozporządzenie (UE) 2019/2088 (dalej: taksonomia) w związku z tzw. minimalnymi gwarancjami.
Inne regulacje unijne dotyczące ESG
A. Równouprawnienie pod względem płci w organach podmiotów notowanych (emitentów)
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2381 z dnia 23 listopada 2022 r. w sprawie poprawy równowagi płci wśród dyrektorów spółek giełdowych oraz powiązanych środków ma zastosowanie do spółek giełdowych i nie ma zastosowania do mikroprzedsiębiorstw, małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Celem Dyrektywy jest zapewnienie bardziej zrównoważonej reprezentacji kobiet i mężczyzn wśród dyrektorów spółek giełdowych poprzez ustanowienie skutecznych środków, których celem jest przyspieszenie postępów w osiąganiu równowagi płci, przy jednoczesnym pozostawieniu spółkom giełdowym wystarczającego czasu na wprowadzenie niezbędnych w tym celu rozwiązań.
Sama dyrektywa 2022/2381 to zaledwie 15 artykułów, w których:
– określono metodę obliczania liczby stanowisk dyrektorów niewykonawczych niezbędnych do osiągnięcia celu 40%;
– wprowadzono zasadę preferencji dla osiągnięcia celu: w obecności równie wykwalifikowanych kandydatów obu płci pierwszeństwo ma kandydat płci niedostatecznie reprezentowanej, chyba że obiektywna ocena uwzględniająca wszystkie kryteria specyficzne dla poszczególnych kandydatów przechyla szalę na korzyść kandydata płci przeciwnej;
– nałożono obowiązek ujawnienia informacji oraz sformułowano zasadę ciężaru dowodu, które mają zastosowanie w przypadku zakwestionowania procedury wyboru przez odrzuconego kandydata;
– przewidziano możliwość uzasadnienia nieprzestrzegania celu, jeżeli przedstawiciele niedostatecznie reprezentowanej płci stanowią mniej niż 10% siły roboczej;
– przewidziano, że cel 40% może być również osiągnięty, jeżeli przedstawiciele niedostatecznie reprezentowanej płci zajmują co najmniej jedną trzecią wszystkich stanowisk dyrektorskich, niezależnie od tego, czy są to stanowiska wykonawcze, czy niewykonawcze;
– nałożono na spółki giełdowe obowiązek podjęcia indywidualnych zobowiązań dotyczących reprezentacji obu płci wśród dyrektorów wykonawczych oraz dostarczania i publikowania informacji na temat składu ich rad pod względem płci;
– nałożono na spółki giełdowe, które nie realizują celów dotyczących dyrektorów niewykonawczych lub zobowiązań, dodatkowy obowiązek wyjaśnienia przyczyn takiego stanu i włączenia opisu środków podjętych i planowanych dla realizacji celów lub zobowiązań w przyszłości.
Państwa członkowskie zostały zobowiązane do ustanowienia sankcji stosowanych w przypadku naruszenia dyrektywy. Zakłada się, że odpowiednie rozwiązania zostaną przyjęte, co pozwoli na wygaśnięcie dyrektywy z dniem 31 grudnia 2038 r.
B. Konsumenci i produkty ekologiczne – GREENWASHING
Wielu producentów określa swoje produkty jako ekologiczne i każdy konsument stoi przed wyborem takich lub innych usług. Również w tej kwestii Komisja Europejska zabrała głos celem ustanowienia spójnych ram ochrony konsumentów i w dniu 28 lutego 2024 r. weszła w życie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/825 z dnia 28 lutego 2024 r. w sprawie zmiany dyrektyw 2005/29/WE i 2011/83/UE w odniesieniu do wzmocnienia pozycji konsumentów w procesie transformacji ekologicznej poprzez lepszą ochronę przed nieuczciwymi praktykami oraz lepsze informowanie, która potocznie nazywana jest dyrektywą greenwashingu. Na państwa członkowskie nałożono obowiązek przyjęcia i publikacji do dnia 27 marca 2026 r. przepisów niezbędnych do wykonania ww. dyrektywy oraz ich stosowania od dnia 27 września 2026 r.
Ogólnym celem dyrektywy jest ochrona konsumentów poprzez zakazanie wprowadzających w błąd praktyk rynkowych. Dotyczy to w szczególności takich działań jak m.in. pseudoekologiczny marketing, podawanie wprowadzających w błąd w informacji dotyczących wpływu na środowisko oraz niejasne oznakowanie dotyczące zrównoważonego rozwoju. Dyrektywa ma ograniczyć praktyki związane m.in. z przedwczesnym starzeniem się sprzętu, a także doprecyzowuje warunki udzielania gwarancji.
Dyrektywa zawiera wiele istotnych z punktu widzenia stosowania przepisów definicji takich jak np.:
– twierdzenie dotyczące ekologiczności – oznacza każdy komunikat lub oświadczenie w kontekście komunikacji handlowej, które nie są obowiązkowe na mocy prawa Unii ani prawa krajowego, występujące w dowolnej postaci, w tym oświadczenia w postaci tekstu, ilustracji, grafiki lub symbolu, takie jak oznakowania, nazwy handlowe, nazwy przedsiębiorstwa lub nazwy produktu, i w których stwierdza się lub sugeruje, że produkt, kategoria produktów, marka lub przedsiębiorca ma pozytywny wpływ na środowisko lub nie ma na nie żadnego wpływu, jest mniej szkodliwy dla środowiska niż, inne produkty, kategorie produktów, marki lub inni przedsiębiorcy, lub że oddziaływanie produktu, kategorii produktów, marki lub przedsiębiorcy poprawiło się z czasem;
– oznakowanie dotyczące zrównoważonego charakteru – oznacza każdy dobrowolny znak zaufania, znak jakości lub znak równoważny, publiczny lub prywatny, którego celem jest wyodrębnienie i promocja produktu, procesu lub działalności przedsiębiorcy poprzez odwołanie się do ich cech środowiskowych lub społecznych, niebędący obowiązkowym oznakowaniem wymaganym zgodnie z prawem Unii lub prawem krajowym;
– system certyfikacji – oznacza system weryfikacji przez osobę trzecią, który poświadcza, że produkt, proces lub działalność przedsiębiorcy spełniają określone wymogi, umożliwia stosowanie odpowiedniego oznakowania dotyczącego zrównoważonego charakteru, i którego warunki, w tym wymogi, są publicznie dostępne i spełniają następujące kryteria:
— system jest otwarty na przejrzystych, sprawiedliwych i niedyskryminacyjnych warunkach dla wszystkich przedsiębiorców, którzy chcą i są w stanie spełnić wymogi systemu;
— wymogi systemu opracowuje właściciel systemu w porozumieniu z odpowiednimi ekspertami i zainteresowanymi stronami;
— system określa procedury postępowania w przypadku niezgodności z wymogami systemu i przewiduje wycofanie lub zawieszenie stosowania przez przedsiębiorcę oznakowania dotyczącego zrównoważonego charakteru w przypadku niezgodności z wymogami systemu; oraz
— monitorowanie przestrzegania przez przedsiębiorcę wymogów systemu podlega obiektywnej procedurze i jest prowadzone przez stronę trzecią, której kompetencje i niezależność zarówno od właściciela systemu, jak i od przedsiębiorcy, opierają się na normach i procedurach międzynarodowych, unijnych lub krajowych.
Na szczególną uwagę zasługuje rozbudowanie katalogu praktyk handlowych uznawanych za nieuczciwe w każdych okolicznościach, które zostały ujęte w załączniku I dyrektywy 2005/29/WE o nieuczciwych praktykach handlowych. Obecnie zostały do niego dodane takie praktyki jak m.in.:
a. umieszczanie oznakowania dotyczącego zrównoważonego charakteru, które nie jest oparte na systemie certyfikacji ani nie zostało ustanowione przez organy publiczne;
b. formułowanie twierdzeń dotyczących ekologiczności w odniesieniu do całego produktu lub całej działalności przedsiębiorcy, jeżeli dotyczą one tylko określonego aspektu produktu lub konkretnego rodzaju działalności przedsiębiorcy;
c. formułowanie twierdzeń dotyczących ekologiczności w odniesieniu do całego produktu lub całej działalności przedsiębiorcy, jeżeli dotyczą one tylko określonego aspektu produktu lub konkretnego rodzaju działalności przedsiębiorcy;
d. przedstawianie wymogów nałożonych na mocy prawa na wszystkie produkty należące do danej kategorii produktów na rynku unijnym jako cechy wyróżniającej ofertę przedsiębiorcy.
Co ważne, katalog ten nie ma charakteru zamkniętego. Nadal istnieje możliwość uznania, że dana praktyka handlowa jest nieuczciwa na podstawie art. 5–9 dyrektywy 2005/29/WE, nawet jeśli nie wymieniono jej w wykazie nieuczciwych praktyk handlowych w załączniku I do niej.
