System kaucyjny – wiedza w pigułce
Przepisy dotyczące systemu kaucyjnego w Polsce zostały wprowadzone ustawą z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw, a następnie zostały znowelizowane na mocy ustawy z dnia 21 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Na skutek tego od 1 października 2025 r. w Polsce ruszył system kaucyjny, obejmujący m.in. butelki PET do 3 litrów, puszki metalowe do 1 litra i szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra. Zgodnie z przepisami ustawy opakowaniowej opakowania objęte systemem kaucyjnym są oznaczone specjalnym oznakowaniem wskazującym na objęcie opakowania tym systemem oraz określającym wysokość kaucji.
Wśród podatników oraz doradców podatkowych pojawiło się wiele pytań w zakresie prawidłowego rozliczania kaucji, głównie w kontekście VAT. Bowiem przy zakupie napoju w opakowaniu objętym systemem kaucyjnym wartość kaucji jest doliczana do ceny produktu. Kaucję można odebrać przy zwrocie opakowania lub odpadu opakowaniowego w dowolnym punkcie zbiórki bez konieczności okazania dowodu zakupu. W przypadku gdy nabywca dokona zwrotu opakowania lub odpadu opakowaniowego, pobrana przy dostawie kaucja zostanie zwrócona. Konsekwencje w podatku VAT wystąpią w sytuacji, gdy do zwrotu opakowania lub odpadu opakowaniowego nie dojdzie i w związku z tym właśnie Ministerstwo Finansów opublikowało objaśnienia podatkowe z 29 sierpnia 2025 r. w zakresie zasad rozliczania na gruncie podatku od towarów i usług transakcji związanych z systemem kaucyjnym w rozumieniu art. 8 pkt 13a ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, z których na dzień dzisiejszy wynikają następujące zasady.
Podstawowe zasady systemu kaucyjnego
Kaucja, doliczana przy sprzedaży napoju, nie stanowi podstawy opodatkowania VAT, czyli – co do zasady – jest neutralna na każdym etapie obrotu – od producenta, przez hurtownię, po sklep detaliczny. Rozliczenie podatku pojawia się dopiero wtedy, gdy opakowanie nie zostanie zwrócone przez konsumenta do sklepu lub tzw. butelkomatów. Obowiązek podatkowy spoczywa na podmiocie wprowadzającym napój w opakowaniu objętym systemem. Podatnikiem z tytułu rozliczenia VAT od niezwróconych opakowań lub odpadów opakowaniowych objętych systemem kaucyjnym jest wyłącznie wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje. Pozostali podatnicy dokonujący dostaw produktów w opakowaniach na napoje objętych systemem kaucyjnym nie dokonują rozliczenia VAT z tego tytułu.
Niezwrócona kaucja i moment rozliczenia
Na koniec roku podmiot wprowadzający ustala różnicę między liczbą wprowadzonych, a liczbą zwróconych opakowań do podmiotu reprezentującego. Różnica ta zwiększa podstawę opodatkowania. Wartość niezwróconej kaucji traktuje się jako kwotę brutto zawierającą VAT, a stawka podatku dla opakowania zależy od napoju sprzedawanego w danym opakowaniu (np. 5% dla soków, 23% dla napojów gazowanych).
Podmiot wprowadzający będzie zobowiązany raz w roku dokonać rozliczenia VAT z niezwróconych opakowań. Ma nastąpić to w deklaracji za pierwszy okres rozliczeniowy kolejnego roku – w JPK_V7M za styczeń lub JPK_V7K za I kwartał.
Wyjątkowo, pierwsze rozliczenie za 2025 r. przesunięto o miesiąc, czyli nastąpi w deklaracji za luty 2026 r.
Zasadą jest, że wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje rozliczy wartość niezwróconej kaucji za opakowania objęte systemem kaucyjnym w deklaracji składanej za pierwszy okres rozliczeniowy roku następującego po roku, w którym powstała różnica pomiędzy liczbą opakowań wprowadzonych do obrotu a liczbą opakowań lub odpadów opakowaniowych zwróconych w tym roku do podmiotu reprezentującego. W przypadku podatników rozliczających się w okresach miesięcznych rozliczenie nastąpi w deklaracji za styczeń składanej do 25 lutego, natomiast w przypadku podatników rozliczających się w okresach kwartalnych rozliczenie będzie dokonywane w deklaracji składanej za pierwszy kwartał roku składanej do 25 kwietnia.
Co się dzieje z kaucją?
Kluczową rolę w systemie kaucyjnym pełni podmiot reprezentujący. To on odpowiada za obsługę przepływu kaucji i wpłatę podatku od niezwróconych opakowań. Podmiot wprowadzający przekazuje mu środki z pobranych kaucji, a następnie rozlicza VAT według informacji otrzymanych od tego podmiotu, a szczegółowe zasady wymiany danych powinny być określone w umowie.
Może się zdarzyć, że do systemu wróci więcej opakowań niż zostało wprowadzonych w danym roku (np. konsumenci oddadzą butelki kupione rok wcześniej). W takiej sytuacji powstaje nadwyżka, która nie generuje podatku, a może być przeniesiona na kolejne lata i skompensowana z przyszłymi niedoborami.
Spodziewać się należy, że rozliczanie kaucji zwłaszcza w pierwszych latach funkcjonowania systemu będzie źródłem wielu problemów. Warto zatem zapoznać się z objaśnieniami ministerialnymi, aby rozproszyć chociaż część tych wątpliwości oraz śledzić ewentualne zmiany przepisów i ich interpretacji.
