Umowa Cash-poolingu na gruncie prawa cywilnego zaliczana jest do umów nienazwanych, dla której w polskim prawodawstwie brak jest szczegółowych unormowań, a sam cash pooling określany jest jako system zarządzania płynnością finansową, jest instrumentem pozwalającym podmiotom powiązanym działającym np. w strukturze grupy kapitałowej na bardziej efektywne dysponowanie środkami finansowymi będącym w ich posiadaniu. Polega on na wzajemnym bilansowaniu nadwyżek i niedoborów poprzez dokonywanie koncentracji sald z rachunków poszczególnych członków.
Mechanizm ten opiera się na przesyłaniu zasobów pieniężnych spółek na jedno wspólne konto, którym zarządza pool leader (np. bank lub podmiot wchodzący w skład grupy kapitałowej). Jego zadaniem jest takie rozplanowanie posiadanych środków, by pokryte zostały ewentualne braki na kontach.
Rozdzielenie zasobów pieniężnych pomiędzy podmiotami powiązanymi może następować na dwa sposoby:
1) w formie rzeczywistej – dochodzi do fizycznego przesyłania środków pieniężnych między rachunkami spółek grupy kapitałowej;
2) w formie wirtualnej – nie dochodzi do rzeczywistego transferu środków pieniężnych, ale pool leader kontroluje rachunki uczestników i na podstawie ujemnych lub dodatnich sald nalicza oprocentowanie.
Cash-pooling zawierany pomiędzy polskimi podatnikami
Zgodnie z interpretacją indywidualną Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 10 maja 2018 r., 0111-KDIB2-2.4014.30.2018.2.MZA umowa cash-poolingu nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Wzajemne rozliczenia pomiędzy podmiotami wchodzącymi w skład grupy kapitałowej nie podlegają również opodatkowaniu podatkiem VAT, ponieważ uczestnicy cash-poolingu nie dokonują świadczenia usług w rozumieniu art. 5 ust. 1 Ustawa o podatku od towarów i usług (dalej: ustawa VAT). Art. 5 ust. 1 ustawy o VAT „Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, zwanym dalej „podatkiem”, podlegają:
1) odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju;
2) eksport towarów;
3) import towarów na terytorium kraju;
4) wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju;
5) wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów”.
Natomiast czynności zarządzania płynnością finansową wykonywane przez pool leadera należy traktować jako usługi pośrednictwa finansowego, które korzystają ze zwolnienia z podatku VAT na mocy art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy VAT „1.Zwalnia się od podatku: usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę.”
Transfery środków dokonywane pomiędzy uczestnikami cash poolingu należy również uznać za neutralne podatkowo na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (na podstawie interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 29 sierpnia 2018 r., 0114- KDIP-2-2.4010.313.2018.2.AS). Natomiast przychody z tytułu odsetek powstające w wyniku udziału w systemie cash poolingu należy rozpoznać jako przychód podatkowy w momencie ich wpływu na rachunek uczestnika. Zgodnie bowiem z art. 12 ust. 4 pkt 2 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych „do przychodów podatkowych nie zalicza się m.in. kwot naliczonych, lecz nieotrzymanych odsetek od należności, w tym również od udzielonych pożyczek (kredytów)”. Z drugiej strony odsetki zapłacone przez podmiot biorący udział we wzajemnych rozliczeniach stanowią uszczuplenie jego majątku i będą stanowiły koszt podatkowy. Należy pamiętać, że stosownie do art. 16 ust. 1 pkt 11 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych „Nie uważa się za koszty uzyskania przychodów: naliczonych, lecz niezapłaconych albo umorzonych odsetek od zobowiązań, w tym również od pożyczek (kredytów)” – dlatego odsetki będą stanowiły koszt podatkowy w momencie ich zapłaty.
Odsetki w toku realizowania umów cash-pollingu podlegają regulacji art. 15c ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, dotyczącym tzw. „cienkiej kapitalizacji”, tj. wyłączeniu z kosztów uzyskania przychodów kosztów finansowania dłużnego.
Cash-pooling w aspekcie międzynarodowym
W przypadku gdy podmiot krajowy jest zobowiązany do zapłaty odsetek na rzecz uczestnika umowy cash-poolingu mającego siedzibę poza terytorium Polski, jest on zobowiązany jako płatnik stosować przepisy art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, tj. o zryczałtowanym podatku „Podatek dochodowy z tytułu uzyskanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez podatników, o których mowa w art. 3 ust. 2, przychodów: z odsetek, z praw autorskich lub praw pokrewnych, z praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych, w tym również ze sprzedaży tych praw, z należności za udostępnienie tajemnicy receptury lub procesu produkcyjnego, za użytkowanie lub prawo do użytkowania urządzenia przemysłowego, w tym także środka transportu, urządzenia handlowego lub naukowego, za informacje związane ze zdobytym doświadczeniem w dziedzinie przemysłowej, handlowej lub naukowej (know-how) – ustala się w wysokości 20% tych przychodów”. Przepisy dotyczące opodatkowania podatkiem u źródła stosuje się z uwzględnieniem postanowień umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania zawartych przez RP z innymi państwami, co może wiązać się z modyfikacją stawki podatku lub zwolnieniem.
Zastosowanie stawki podatku wynikającej z właściwej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania albo niepobranie podatku zgodnie z taką umową jest możliwe pod warunkiem udokumentowania siedziby podatnika dla celów podatkowych uzyskanych od podatnika certyfikatem rezydencji. Przy weryfikacji warunków zastosowania innej stawki podatku, zwolnienia lub niepobrania podatku, wynikających z przepisów szczególnych lub umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, płatnik jest obowiązany do dochowania należytej staranności.
Jeżeli odsetki będą wypłacane na rzecz podmiotu mającego rezydencję podatkową w UE, może znaleźć zastosowanie zwolnienie określone w art. 21 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Zgodnie z tym przepisem „Zwalnia się od podatku dochodowego przychody, o których mowa w ust. 1 pkt 1 [odsetki], jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki:
1) wypłacającym należności, jest: spółka będąca podatnikiem podatku dochodowego mająca siedzibę lub zarząd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo położony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zagraniczny zakład spółki podlegającej w państwie członkowskim Unii Europejskiej opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania, jeżeli wypłacane przez ten zagraniczny zakład należności, o których mowa w ust. 1 pkt 1, podlegają zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów przy określaniu dochodów podlegających opodatkowaniu w Rzeczypospolitej Polskiej;
2) uzyskującym przychody, o których mowa w ust. 1 pkt 1, jest spółka podlegająca w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania;
3) spółka: o której mowa w pkt 1, posiada bezpośrednio nie mniej niż 25% udziałów (akcji) w kapitale spółki, o której mowa w pkt 2, lub spółka o której mowa w pkt 2, posiada bezpośrednio nie mniej niż 25% udziałów (akcji) w kapitale spółki, o której mowa w pkt 1;
4) rzeczywistym właścicielem należności, o których mowa w ust. 1 pkt 1, jest: spółka, o której mowa w pkt 2 (podlegająca w państwie członkowskim UE opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania), albo zagraniczny zakład tej spółki, jeżeli dochód osiągnięty w następstwie uzyskania tych należności podlega opodatkowaniu w tym państwie członkowskim Unii Europejskiej, w którym ten zagraniczny zakład jest położony”.
Powyższe zwolnienie ma również zastosowanie wówczas, gdy okres 2 lat nieprzerwanego posiadania udziałów (akcji) upływa po dniu uzyskania przychodów z odsetek przez spółkę będącą odbiorcą tych odsetek.
Cash pooling – podsumowanie
Podsumowując, zaletą cash poolingu jest możliwość wykorzystania efektu synergii do optymalizacji kosztów i przychodów finansowych spółek tworzących strukturę, bowiem finansowanie podmiotów uczestniczących w cash poolingu mających przejściowe deficyty środków pieniężnych jest tańsze niż finansowanie z wykorzystaniem klasycznych jego form, np. kredytu. Korzyści wynikają również z możliwości prowadzenia przez grupę wspólnej polityki finansowej, dającej grupie korzystniejszą pozycję negocjacyjną w relacjach z bankiem dotyczących np. poziomu oprocentowania. Okoliczność, że umowy cash poolingu nie zostały odrębnie uregulowane w przepisach, powoduje trudności w określaniu ich skutków podatkowych. Złożona struktura cash poolingu rodzi liczne wątpliwości natury podatkowej na gruncie niejednej ustawy. Świadczy o tym chociażby duża liczba wydanych w tej sprawie interpretacji. W konsekwencji, przed przystąpieniem do takiej struktury, celowa jest dokładna analiza skutków podatkowych zawieranej umowy i podjęcie decyzji o jej ewentualnej modyfikacji, co pozwoli zminimalizować ryzyko podatkowe. Zasadne jest również wystąpienie do organu podatkowego o interpretację przepisów prawa w odniesieniu do konkretnych ustaleń wynikających z umowy cash poolingu.
