Zapewne każdy, kto interesował się zawarciem umowy spółki z o.o. spotkał się z możliwością wprowadzenia do umowy zapisu, zobowiązania się wspólnika lub wspólników do powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki, ale czy na pewno wiemy co to takiego, co to za zobowiązanie, kogo dotyczy i czy warto wprowadzać je do postanowień umowy spółki.
Powtarzające się świadczenie niepieniężne jako fakultatywny obowiązek wspólnika
Artykuł 176 § 1 i 2 stanowi, że § 1. Jeżeli wspólnik ma być zobowiązany do powtarzających się świadczeń niepieniężnych, w umowie spółki należy oznaczyć rodzaj i zakres takich świadczeń.
§ 2. Wynagrodzenie wspólnika za takie świadczenia na rzecz spółki jest wypłacane przez spółkę także w przypadku, gdy sprawozdanie finansowe nie wykazuje zysku. Wynagrodzenie to nie może przewyższać cen lub stawek przyjętych w obrocie.
Zatem przywołany wyżej przepis stanowi o fakultatywnym obowiązku wspólnika, którego podstawą prawną jest umowa spółki, bowiem obligatoryjnym ustawowym obowiązkiem wspólnika jest obowiązek wniesienia wkładu na pokrycie udziału, natomiast spełnianie dodatkowych, powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki nie musi ciążyć na wszystkich wspólnikach, a rodzaj i zakres świadczenia nie jest uzależniony od wartości (ilości) przysługujących wspólnikowi udziałów, niemniej jednak zobowiązanie do powtarzających się świadczeń niepieniężnych jest związane z udziałem – nie z osobą wspólnika.
Przesłanki nałożenia obowiązku powtarzających się świadczeń
Przesłankami skutecznego nałożenia na wspólnika obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych według art. 176 KSH są:
- określenie w umowie spółki;
- rodzaju i zakresu świadczeń;
- za wynagrodzeniem;
- związanych z winkulowanymi udziałami.
Umowa spółki powinna w miarę jednoznacznie określać rodzaj i zakres obowiązku świadczenia, pod rygorem bezskuteczności wobec spółki, a co za tym idzie w przypadku braku opisu, na czym ma polegać obowiązek powtarzającego się świadczenia niepieniężnego związanego z udziałem, oznacza, że udział de facto nie jest obciążony obowiązkiem świadczenia.
„Rodzaj” to przedmiot świadczenia, wskazanie, na czym świadczenie wspólnika będzie polegać, w jaki sposób będzie spełnione.
„Zakres” to wskazanie przede wszystkim rozmiarów i okresu, w jakim świadczenie to ma być spełniane, trzeba bowiem mieć na uwadze, że świadczenie ma być „powtarzające się”, a więc periodyczne. Jeżeli nie określono w umowie spółki okresu świadczenia, przyjmuje się, że obowiązki wspólnika są bezterminowe i wygasają najpóźniej z chwilą zakończenia likwidacji i wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców.
„Powtarzające się” jest świadczenie, które jest periodyczne, ale nie jest ani świadczeniem jednorazowym ani mającym charakter ciągły lub stały. Najczęściej obowiązek świadczenia ma związek zarówno z możliwościami faktycznymi i prawnymi zobowiązanego wspólnika oraz związany jest z przedmiotem działalności spółki. Powtarzające się jest np. świadczenie polegające na wyprodukowaniu przez wspólnika produktów (rolnych lub leśnych) i cykliczne dostarczanie ich spółce. Nie jest takim świadczeniem np. pełnienie funkcji w organach spółki, udostępnianie hal produkcyjnych, magazynów, powierzchni handlowych, gdyż jest to działanie o charakterze ciągłym.
Ponadto świadczenie musi być o charakterze niepieniężnym. Chodzi o zakaz nałożenia na wspólnika korporacyjnego zobowiązania polegającego na odpłatnym obowiązku odbioru świadczeń spółki.
Umowa spółki powinna precyzować nie tylko rodzaj i zakres obowiązku świadczenia, ale również, które udziały wspólników obciąża ten obowiązek, wskazanie, że obowiązek świadczenia jest przywiązany do konkretnych udziałów.
Zobowiązanie do powtarzających się świadczeń niepieniężnych ma charakter odpłatny i wzajemny, bowiem wspólnikowi należy się stosowne wynagrodzenie. Przepis art. 176 § 2 KSH ma charakter bezwzględnie obowiązujący, niedopuszczalne jest zatem uregulowanie w umowie spółki obowiązku spełnienia powtarzających się świadczeń niepieniężnych nieodpłatnie, bądź wskazanie, iż wynagrodzenie będzie wypłacane, o ile spółka wypracuje zysk, bądź strata nie przekroczy pewnej wartości. Wynagrodzenie wspólnika wypłacane przez spółkę jest należne niezależnie od wyniku finansowego spółki, przysługuje wspólnikowi również, jeżeli sprawozdanie finansowe nie wykazuje zysku (wykazuje stratę).
Dziedziczenie obowiązku powtarzających się świadczeń
Obowiązek świadczeń niepieniężnych związany jest z udziałem, a więc dzieli jego los i przechodzi na nabywcę. Wobec braku na gruncie spółki z o.o. jakiejkolwiek postaci zmaterializowanych udziałów, w przeciwieństwie do akcji, nie jest obojętne, które ze zbywanych udziałów są obciążone obowiązkiem świadczeń. Stąd szczególnego znaczenia nabiera indywidualizacja udziałów.
Wygaśnięcie zobowiązania do świadczenia
Zobowiązanie wspólnika do świadczeń niepieniężnych wygasa (wobec danego wspólnika) przede wszystkim w przypadku:
- zbycia przez tego wspólnika udziału, z którym związany był obowiązek świadczenia niepieniężnego, za zgodą spółki, a obowiązek ten przechodzi na nabywcę (następcę prawnego);
- podjęcia przez wspólników spółki uchwały o zniesieniu obowiązku świadczenia, przy czym uchwała taka wymaga zmiany umowy spółki oraz zgody danego wspólnika, ponieważ powoduje to utratę roszczenia o wynagrodzenie, które przysługiwało wspólnikowi z tytułu świadczenia niepieniężnego. 28. Obowiązek powtarzalnych świadczeń niepieniężnych wygasa w przypadkach wskazanych w umowie spółki. Wygaśnięcie obowiązku świadczenia niepieniężnego powoduje również wykonanie zobowiązania w całości, upływ określonego w umowie spółki terminu, na jaki obowiązek wykonania był zastrzeżony, bądź spełnienia się określonego w umowie spółki warunku rozwiązującego. Ponadto wygaśnie on w razie umorzenia udziału;
- wypowiedzenie obowiązku powtarzalnych świadczeń niepieniężnych przez spółkę bądź wspólnika, czyli w drodze jednostronnej czynności prawnej , przy czym stanowiska są podzielone, a sam pogląd o takiej możliwości mocno kontrowersyjny w doktrynie;
- z chwilą otwarcia likwidacji spółki bądź ogłoszenia upadłości spółki, ponieważ kontynuowanie tego obowiązku nie jest zgodne z celem likwidacji, chyba że wynikający
Zobowiązanie wspólnika do powtarzających się świadczeń niepieniężnych nie wygasa
w przypadku łączenia bądź przekształcenia spółki.
Klauzule winkulacyjne – czyli jakie?
I na koniec ciekawostka, klauzule winkulacyjne to postanowienia umowne ograniczające zbywalność udziałów, np. prawo pierwokupu udziałów, wymóg zgody pozostałych wspólników na zbycie udziałów, wymóg zgody spółki na zbycie, nałożenie na udziały powtarzających się świadczeń niepieniężnych.
