Nowelizacja art. 9a Prawa upadłościowego, która weszła w życie 23 sierpnia 2025 r., wprowadziła istotną zmianę w podejściu do sytuacji, w których równolegle składane są wnioski restrukturyzacyjne i upadłościowe. Ustawodawca zdecydował, że zamiast odrzucenia wniosku o ogłoszenie upadłości w przypadku istnienia aktywnego postępowania restrukturyzacyjnego, sąd powinien wstrzymać jego rozpoznanie do czasu zakończenia lub prawomocnego umorzenia tego postępowania. Wprowadzone zmiany doprecyzowały również okres, w którym nie można ogłosić upadłości wobec dłużnika objętego postępowaniem o zatwierdzenie układu.
Pierwszeństwo restrukturyzacji przed upadłością
Dotychczasowa praktyka stosowania art. 9a Prawa upadłościowego była źródłem wielu problemów. Przepis ten wprowadzał ogólną zasadę niemożności ogłoszenia upadłości w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, nie obejmował w sposób jednoznaczny postępowania o zatwierdzenie układu, a ponadto nieprecyzyjnie wskazywał, w jakich sytuacjach wniosek upadłościowy podlegał odrzuceniu. Zgodnie bowiem z dotychczasowym brzmieniem art. 9a ustawy nie można było ogłosić upadłości w okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia. W tym czasie wniosek o ogłoszenie upadłości podlegał odrzuceniu.
Powyższe uregulowanie nie było jednak jednoznacznie rozumiane, a w szczególności brakowało jasnego określenia, kiedy w postępowaniu o zatwierdzenie układu należało uznać, że rozpoczęło się postępowanie restrukturyzacyjne, a więc od jakiego momentu obowiązuje zakaz ogłoszenia upadłości dłużnika. Istotnym skutkiem ówczesnego stanu prawnego były również rozbieżności
w orzecznictwie dotyczące wniosków składanych równocześnie – zarówno wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, jak i wniosku o ogłoszenie upadłości, co w praktyce było właściwie już zasadą i wywodziło się z założenia, że złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości (na przyszłość, na wypadek oddalenia wniosku o restrukturyzację) uchroni członków zarządu od odpowiedzialności odszkodowawczej.
Od kiedy w postępowaniu o zatwierdzenie układu obowiązuje ochrona przed ogłoszeniem upadłości?
W powyższym zakresie zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie ukształtowały się dwa sprzeczne poglądy.
- Pogląd pierwszy wskazywał, że ochrona przed ogłoszeniem upadłości zaczyna obowiązywać już od chwili dokonania obwieszczenia o dniu układowym;
- Pogląd drugi sprowadzał się do wniosku, że ochrona powstaje dopiero z chwilą złożenia wniosku o zatwierdzenie układu, a więc po przeprowadzeniu całego postępowania przez doradcę restrukturyzacyjnego i stwierdzenia przyjęcia układu.
Co w sytuacji, gdy wniosek upadłościowy został złożony równocześnie z wnioskiem restrukturyzacyjnym lub w chwili dokonania obwieszczenia o dniu układowym?
Zagadnienie to miało szczególne znaczenie w kontekście tzw. przesłanki egzoneracyjnej dla członków zarządu, wynikającej z art. 299 kodeksu spółek handlowych oraz art. 21 Prawa upadłościowego.
W praktyce sądy przyjmowały dwa rozwiązania:
- Część z nich uznawała, że w przypadku równoczesnego złożenia wniosku restrukturyzacyjnego i upadłościowego, a następnie otwarcia restrukturyzacji, nie ma podstaw do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie o ogłoszenie upadłości i stosując art. 355 k.p.c. orzekała o umorzeniu tego postępowania.
- Inne sądy odrzucały wniosek o upadłość, powołując się na art. 9a ustawy Prawo upadłościowe, mimo że wniosek ten został złożony jeszcze przed formalnym otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego.
Oczywistym jest, że drugie podejście było szczególnie problematyczne, ponieważ prowadziło do sytuacji, w której, mimo otwarcia restrukturyzacji, członkowie zarządu tracili możliwość powołania się na terminowe złożenie wniosku upadłościowego z uwagi na fakt, że został odrzucony przez sąd. Problem nabierał istotnego znaczenia w przypadkach, gdy równoczesne wnioski – upadłościowy i restrukturyzacyjny – były składane w ostatnim, a więc 30-dniowym terminie od dnia wystąpienia niewypłacalności. Przy odrzuceniu wniosku o upadłość i otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego po upływie 30 dni od zaistnienia niewypłacalności, członkowie zarządu nie mogli powoływać się na przesłankę egzoneracyjną przewidzianą w art. 299 k.s.h., co narażało ich na odpowiedzialność cywilną i karną.
Nowe brzmienie art. 9a Prawa upadłościowego
Znowelizowany art. 9a ustawy Prawo upadłościowe wprowadza zasadę, że w przypadku, gdy wobec dłużnika prowadzone jest postępowanie restrukturyzacyjne, sąd nie odrzuca już złożonego wniosku o ogłoszenie upadłości, lecz zawiesza jego rozpoznanie do czasu prawomocnego zakończenia lub umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego.
Wprost wskazano również, że w okresie od obwieszczenia o dniu układowym do zakończenia postępowania o zatwierdzenie układu, ogłoszenie upadłości jest niedopuszczalne.
Powyższa zmiana określająca precyzyjnie moment rozpoczęcia ochrony restrukturyzacyjnej w toku postępowania o zatwierdzenie układu, jak również przesądzająca o braku podstaw do odrzucenia wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego jednocześnie z wnioskiem restrukturyzacyjnym lub już po otwarciu takiego postępowania przyczyniła się do zakończenia spornych interpretacji przepisu.
Skutki zmiany przepisu art. 9a na odpowiedzialność członków zarządu
Po pierwsze zaznaczyć należy, iż pod rządami nowego brzmienia art. 9a ustawy Prawo upadłościowe, gdy jednocześnie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości i wniosek restrukturyzacyjny, sąd nie odrzuca automatycznie pierwszego z nich. Zgodnie z art. 9b ust. 1 i 2 Prawa upadłościowego, w pierwszej kolejności rozpoznaje się wniosek restrukturyzacyjny, a rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości ulega wstrzymaniu do czasu wydania prawomocnego orzeczenia w sprawie restrukturyzacji. Wystarczające jest więc wykazanie przez członka zarządu, że wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym terminie, nawet jeśli restrukturyzacja formalnie została otwarta dopiero po upływie 30 dni od powstania stanu niewypłacalności. Odrzucenie wniosku o upadłość nie skutkuje już brakiem możliwości powoływania się na tę przesłankę.
